Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΩΝ ΟΡΙΩΝ ΣΤΗΝ ΣΧΕΣΗ ΓΟΝΕΩΝ-ΠΑΙΔΙOY
Τα όρια ως μορφή φροντίδας
Τα υγιή όρια βοηθούν στη δημιουργία ενός δομημένου περιβάλλοντος που υποστηρίζει την ομαλή ανάπτυξη ενός παιδιού. Διδάσκουν την υπευθυνότητα και τον σεβασμό, ενώ παράλληλα καλλιεργούν ένα αίσθημα ασφάλειας και εμπιστοσύνης στη σχέση γονέα-παιδιού. Σε μια οικογένεια όπου θεσπίζονται και τηρούνται τα όρια, το παιδί αντιλαμβάνεται ότι οι γονείς είναι δίπλα του, ανταποκρίνονται στις ανάγκες του με συνέπεια, επιτρέποντας του παράλληλα να βαδίσει στον δρόμο της αυτονομίας και της εξερεύνησης.
Τα όρια παρέχουν ασφάλεια
Τα παιδιά ακόμη και αν διαμαρτύρονται πολλές φορές, έχουν ανάγκη από ένα πλαίσιο ασφαλές, ένα πλαίσιο που ορίζει κανόνες και θέτει ξεκάθαρα και σαφή όρια για το τι επιτρέπεται και τι όχι. Όταν αυτά απουσιάζουν, τα παιδιά αισθάνονται ανασφάλεια. Σκεφτείτε ότι αν δεν θεσπίζετε όρια, είναι σαν να αφήνετε το παιδί σας μόνο του να περιηγηθεί σε μια πόλη. Το παιδί είναι εκτεθειμένο σε πολλούς κινδύνους και επειδή το γνωρίζει αυτό, είναι πιθανό να διστάζει να την εξερευνήσει, έχοντας τον φόβο και την ανασφάλεια ότι ίσως συμβεί κάτι κακό. Δεν γνωρίζει ποιον δρόμο να ακολουθήσει, ή ποιοι δρόμοι είναι ασφαλείς. Τα όρια λοιπόν λειτουργούν σαν ένας χάρτης που παρέχει πληροφορίες για το πώς θα μετακινηθεί με ασφάλεια στην πόλη. Οπότε να θυμάστε πως μόνο σε ένα οριοθετημένο και ασφαλές περιβάλλον, το παιδί δύναται να κινηθεί με άνεση και να εξερευνήσει με αυτοπεποίθηση και σιγουριά το χώρο.
Πώς θέτουμε όρια χωρίς ένταση
Η θέσπιση ορίων δεν συνοδεύεται από φωνές, θυμό ή τιμωρία. Τα όρια είναι αποτελεσματικά όταν τίθενται με ήρεμο, σταθερό και συνεπή τρόπο. Οι γονείς χρειάζεται πρώτα να έχουν αναπτύξει εσωτερική ηρεμία και να γνωρίζουν τι ακριβώς θέλουν να οριοθετήσουν, ώστε να το επικοινωνήσουν με σαφήνεια. Με ήρεμο τόνο φωνής, εξηγούμε τον λόγο πίσω από το όριο που θέτουμε, δείχνοντας κατανόηση για τα συναισθήματά του παιδιού. Να θυμάστε ότι όριο δεν είναι οι απειλές(αν δεν κλείσεις τον H/Y, θα σου κλείσω το ίντερνετ) και τα παρακάλια (σε παρακαλώ έλα να διαβάσεις, μα σε παρακαλώ γιατί δεν έρχεσαι;). Τα όρια δεν τιμωρούν αλλά προστατεύουν, οπότε αυτό το μήνυμα χρειάζεται να περνάτε με την στάση σας και το λόγο σας.
Στρατηγικές για τον καθορισμό υγιών ορίων
Ο καθορισμός και η διατήρηση υγιών ορίων με τα παιδιά είναι μια συνεχής διαδικασία που απαιτεί συνέπεια, επικοινωνία και υπομονή. Τα όρια είναι πιο αποτελεσματικά όταν τοποθετούνται με τρόπο που σέβεται και υποστηρίζει τις συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού. Ανάλογα με την ηλικία και το επίπεδο της αντιληπτικής ικανότητας του παιδιού τίθενται και τα αντίστοιχα όρια. Ενίοτε μπορεί να απαιτείται και αναδιαμόρφωση των ορίων, αν συντρέχουν σημαντικοί λόγοι. Ωστόσο γενικές συμβουλές για την θέσπιση ορίων είναι:
1. Συνέπεια : Τα όρια χρειάζεται να είναι συγκεκριμένα και να τηρούνται συστηματικά. Όταν τα όρια αλλάζουν πολύ συχνά ή εφαρμόζονται ακανόνιστα, μπορεί να δημιουργηθεί σύγχυση και ανασφάλεια στα παιδιά.
2. Επικοινωνία: Ο ανοιχτός, κατάλληλος για την ηλικία διάλογος, βοηθά τα παιδιά να κατανοήσουν όχι μόνο ποια είναι τα όρια, αλλά και γιατί υπάρχουν. Όταν στα παιδιά δίνονται εξηγήσεις σχετικά με τους κανόνες και τα όρια, είναι πιο πιθανό να τα σεβαστούν.
3. Ευελιξία: Υπάρχουν φορές που τα όρια μπορεί να χρειαστεί να προσαρμοστούν με βάση την κατάσταση ή τις αναπτυξιακές ανάγκες του παιδιού. Για παράδειγμα, καθώς ένα παιδί μεγαλώνει, η ώρα του ύπνου μπορεί να χρειαστεί να παραταθεί.
4. Μοντελοποίηση: Τα παιδιά συχνά μαθαίνουν παρατηρώντας τις συμπεριφορές των γονιών τους. Εάν οι γονείς αποτελούν σταθερά παράδειγμα σεβασμού για τα όρια - όπως η διατήρηση του προσωπικού χώρου, η τήρηση των δικών τους κανόνων ή η κατάλληλη διαχείριση των συναισθημάτων - τα παιδιά είναι πιο πιθανό να εσωτερικεύσουν αυτές τις συμπεριφορές και να τις εφαρμόσουν στη ζωή τους.
5. Συμμετοχή των παιδιών στην θέσπιση ορίων: Η συμμετοχή των παιδιών στη διαδικασία καθορισμού ορισμένων ορίων μπορεί να καλλιεργήσει ένα αίσθημα ευθύνης και αμοιβαίου σεβασμού. Η προσφορά στα παιδιά ενός βαθμού αυτονομίας στη διαπραγμάτευση των ορίων μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη προσήλωση. Για παράδειγμα, το να επιτρέπεται σε ένα παιδί να έχει άποψη για την ώρα του διαβάσματος του εντός όμως ενός λογικού εύρους, του επιτρέπει να αισθάνεται ότι έχει τον έλεγχο για θέματα που το αφορούν.
Αν δεν τηρηθεί το όριο;
Κάθε συμπεριφορά έχει και μια λογική συνέπεια, η οποία βοηθά το παιδί να κατανοήσει τη σύνδεση ανάμεσα στις πράξεις του και τα αποτελέσματα που αυτές φέρουν. Για παράδειγμα, αν το παιδί δεν συμμορφωθεί με τον κανόνα του ημερήσιου χρόνου οθόνης, η συνέπεια μπορεί να είναι να αφαιρεθεί ο παραπάνω χρόνος που δαπάνησε στην οθόνη, από την επόμενη χρήση οθόνης. Με αυτόν τον τρόπο, το παιδί μαθαίνει ότι οι κανόνες δεν υπάρχουν για να περιορίσουν, αλλά για να προστατεύσουν και να οργανώσουν τη ζωή του με τρόπο υγιή και ισορροπημένο. Ωστόσο, είναι απαραίτητο οι συνέπειες να είναι ξεκάθαρες και γνωστές εκ των προτέρων. Αν αγνοήσει το όριο θα πρέπει να γνωρίζει τι θα ακολουθήσει. Προσοχή: Οι συνέπειες δεν είναι εκδίκηση αλλά ευκαιρίες μάθησης. Ο στόχος μας δεν είναι να τιμωρήσουμε αλλά να «εκπαιδεύσουμε» το παιδί μας να αναλαμβάνει την ευθύνη του εαυτού του και των πράξεων του, δίνοντας του ευκαιρίες να βελτιώσει την συμπεριφορά του.
Τα όρια δεν είναι εμπόδιο στην αγάπη, είναι ο τρόπος με τον οποίο η αγάπη αποκτά μορφή και χτίζει σχέσεις ασφάλειας και εμπιστοσύνης
Κείμενο: Διαμαντοπούλου Κατερίνα- Ψυχολόγος, MSc-Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια
